Architectuurtheorie van Vitruvius

Literatuur: Vitruvius Handboek Bouwkunde [beter bekend als De Architectura, Over Architectuur of Tien boeken over Architectuur] 30-20 v.Chr. vertaald door Ton Peters (1997)

De opleiding en principes van de architect

Van de architect verwacht men een kennis die is verrijkt met velerlei vormen van scholing in een groot aantal takken van wetenschap. Deze kennis ontstaat door ambachtelijk handwerk en verstandelijke beredenering.

Aanleg & gemakkelijk kunnen leren	Aanleg zonder studie kan evenmin een volmaakte vakman voortbrengen als studie zonder aanleg.
Helder schrijven	Architect moet goed kunnen schrijven om door verhandelingen over zijn werk langer bekend te blijven.
Tekenvaardigheden	Om met uitgewerkte schetsen beter te kunnen uitbeelden hoe hij wil dat het werk eruit gaat zien. Kunnen omgaan met een passer.
Meetkunde	Dit biedt diverse hulpmiddelen voor de bouwkunde. Optische kennis over het lichtinval in gebouwen. Bouwkosten berekend, afmetingen becijferd. Oplossen van lastige problemen bij de evenwichtige verhoudingen volgens meetkundige principes en methoden
Geschiedenis	Voor de ornamentiek, omdat hierbij een achtergrondverhaal aan is verbonden.
Filosofie	De filosofie maakt de bouwmeester edelmoedig en niet arrogant. Het maakt de bouwmeester inschikkelijk, eerlijk, betrouwbaar en niet gierig. Geen enkel werk kan echt worden voltooid zonder integriteit en onbaatzuchtigheid. De architect moet standvastig zijn eigen waardigheid beschermen, door een goede reputatie te bewaren. Filosofie geeft inzicht in de natuur (Grieks: physiologia). Dit moet ijverig bestudeerd worden, omdat zij vele uiteenlopende natuurwetenschappelijke vraagstukken behandelt. Denk aan waterleidingen: in afhellende pijpen, bochten en stijgende persleidingen na een vlak gedeelte, ontstaat van nature een wisselende druk. De schadelijke effecten daarvan kan niemand verhelpen, tenzij hij uit de filosofie de fundamentele wetten van de natuur kent.
Muziek	Beheersen van de harmonische en mathematische klankleer, en om snaren/kabels de juiste spanning te geven. Zie ook: Het verband tussen muziek en bouwkunst
Geneeskunst	In verband met de helling van de aardas (Grieks voor aardgordels: klimata), eigenschappen van de lucht, gebieden die gezond of juist ziekteverwekkend zijn, en water. Als men hier geen rekening mee houdt, kan geen gezonde woonplaats worden gebouwd.
Jurisprudentie	Vertrouwd zijn met het recht, het kennen van de verordeningen die gelden voor panden (bijv. gemeenschappelijke muren, goten, riolen, vensters). Bekend zijn met bepalingen, zodat na voltooiing van het werk voor de huiseigenaren geen geschilpunten blijven liggen. Bij het opstellen va het bouwcontract, door zijn kennis van zaken, de belangen van partijen zeker te kunnen stellen. Want als het contract professioneel is opgemaakt, zullen de partijen zonder elkaar te benadelen de verbintenis nakomen.
Astronomie en hemellichamen	Noord, oost, zuid en west, de wetmatigheden van het hemelgewelf, de dag- en nachtevening, de zonnestilstand, de baan van de sterren.

Grondbeginselen van de bouwkunde

Ordening	Uitgebalanceerd dimensioneren van de onderdelen van het werk, afzonderlijk en voor het geheel. De verwerking van de proporties tot evenwichtige verhoudingen. Ordening wordt bepaald door kwantiteit, dit is het afleiden van delen van de vaste modulen uit het werk zelf, en de harmonische uitwerking van het totale concept uit deze afzonderlijke elementen.
Schikking	De juiste plaatsing van de delen en de sierlijke aanblik die het bouwwerk ontleent aan de compositie: een kwalitatief begrip. Uitdrukkingsvormen van schikking: Ichnographia (plattegrondschets); Orthographia (aanzichtstekening); Scaenographia (perspectieftekening). Deze uitdrukkingsvormen, tekeningen, zij het resultaat van denkwerk en creativiteit. Denkwerk is de geestesarbeid met studie, ijver en onvermoeibaarheid om een gestelde opdracht met voldoening te realiseren. Creativiteit is het verhelderen van duistere problemen en met flexibele geesteskracht oplossingen voor iets nieuws ontdekken.
Harmonie	Een elegant uiterlijk, een aanblik die goed geproportioneerd aandoet door de compositie van de onderdelen van het werk. Dit effect wordt bereikt wanneer de onderdelen van het werk de juiste verhoudingen tonen van hoogte ten opzichte van breedte, en van breedte ten opzichte van lengte. Kortom: als alle delen beantwoorden aan hun eigen plaats in de evenwichtige verhouding.
Evenwichtige verhouding	De passende overeenstemming tussen de onderdelen van het bouwwerk zelf en de wisselwerking, op grond van een vaste maateenheid, tussen deze onderdelen en de aanblik van de totale vorm. Zoals bij het menselijk lichaam het eigen karakter van de harmonie berust op een evenwichtige verhouding, zo is dat ook het geval bij de uitvoering van bouwwerken.
Decorum	Decorum is de onberispelijke aanblik van een gebouw dat met een imposant effect is opgebouwd uit de delen die aan de eisen voldoen. Decorum wordt bereikt door geldende voorschriften (Grieks: thematismos), of volgens traditie of door aanpassing aan de natuur. Denk bij Decorum aan de Dorische, Ionische en Korinthische orde en hoe bouwwerken/tempels voor bepaalde goden zo worden afgestemd met een van deze stijlen. Decorum heeft ook te maken met de aanpassing aan de natuur omdat (voor alle tempels) de gezondste tempels worden uitgekozen. Wanneer zieke lichamen namelijk uit een ongezonde naar een heilzame plek worden overgebracht, en men hun water toedient uit geneeskrachtige bronnen, komen ze sneller op krachten. Zo zal de natuurlijke omgeving ertoe leiden dat de godheid een grotere reputatie krijgt en in aanzien en waardigheid stijgt. Van natuurlijk decorum is ook sprake met de vertrekken en de hoofdstreken waar ze bij voorkeur aan gepositioneerd moeten worden.
Economie	Een passende verdeling van bouwmaterialen en bouwgrond voor een zuinige en rationele beheersing van de bouwkosten. Maar denk ook aan verschillende typen behuizing bouwen in overeenstemming met de behoefte van huiseigenaren, het beschikbare budget of de positie van de redenaar. De uitvoering van de bouwwerken moet zijn aangepast aan alle klassen van de bewoners.

Openbare en particuliere bouwwerken

Openbaar
Bouwwerken voor verdediging	Systeem van muren, torens en poorten uitgedacht om vijandelijke aanvallen te allen tijde af te weren.
Bouwwerken voor godsdienst	Verering van de onsterfelijke goden worden heiligdommen en gewijde bouwwerken opgericht.
Bouwwerken voor het algemeen nut	Aanleg van gemeenschapsvoorzieningen voor openbaar gebruik zoals havens, markten, badhuizen, etc.

Particulier

Aandachtspunten

Duurzaamheid	Door het diep genoeg leggen van funderingen in solide bodem en door zorgvuldige keuze van bouwmaterialen, zonder op kosten te beknibbelen.
Doelmatigheid	Perfecte verdeling van de ruimten, zonder belemmering voor de gebruikers en een praktische situering aangepast aan de ligging die voor elk type vertrek het beste is.
Uiterlijk schoon	Aantrekkelijk en sierlijk werk, de maatvoering van de onderdelen rust op een juiste berekening van evenwichtige verhoudingen.