1525 – 1630: Renaissance

◄ HOME

◄ OVERZICHT BOUWSTIJLEN

Ontstaan

De Renaissance is in de 15e eeuw begonnen in Toscane, Italië. Vanuit daar heeft het zich over de rest van Europa verspreidt. De term ‘renaissance’ betekent wedergeboorte. Bij de Renaissance wordt teruggegrepen op de klassieke bouwkunst van de Grieken en Romeinen. Hierbij werden de boeken van Vitruvius uitgebreid bestudeerd, om zo vertrouwd te raken met de taal van die architectuur. Wat ze ontlenen aan de Grieken zijn bijvoorbeeld de Dorische, Ionische en Korintische zuilen, en van de Romeinse bouwkunst worden elementen als frontons en zuilen toegepast. Als we spreken over de Renaissance, dan hebben we het over een florerende periode vol veranderingen, ontdekkingen en welvaart. Deze periode staat in nauw verband met het Classicisme. De Classicistische denkwijze is in de loop van de eeuwen geleidelijk ontstaan, en tegen de tijd van de Renaissance was het een manier om het universum te begrijpen. Het omvatte kunst, architectuur, filosofie, natuurwetenschappen, astronomie, taal, wiskunde en politiek. De overtuiging was dat waarheden elkaar moesten ondersteunen, en dus niet met elkaar in conflict konden komen; anders kwam het gehele gedachtengoed te vervallen. Gedurende de middeleeuwen en de Renaissance werden Classicisme en Christendom gezien als complementaire aspecten van de Goddelijke waarheid. Er is alles aan gedaan om dit aan te tonen. Ketterij (religieus of wetenschappelijk) werd als grote misdaad gezien. Deze periode wordt geromantiseerd wegens de vruchten die het heeft afgeworpen, maar hierbij heerst dan ook de misconceptie dat het een tijd was zonder oorlogen of godsdienstconflicten. Niets is minder waar.

Nederland: verspreiding en kenmerken

Nadat de Renaissance rond 1420 in Italië opkomt, blijft Nederland nog even achter. Pas een eeuw later zijn Nederlandse bouwmeesters pas begonnen met het experimenteren met Renaissance-versieringen op Gotische gebouwen en traditionele trapgevels. Men spreekt van Hollandse Renaissance, het is een eigen, typerende stijl. Gebouwen in Renaissancestijl bieden soms een heel verschillende aanblik. Ze worden meestal gekarakteriseerd door de smalle woningen op een langwerpige plattegrond met een hooggaand dak. Voor de kenmerken van de late Renaissance geldt dat de motieven en ornamenten werden aangepast aan de Nederlandse traditionele bouwwijze. Bakstenen gevels kregen een laag natuursteen. Rolwerken kwamen toen ook in beeld. In deze periode was het gebruikelijk om de trap- en topgevels rijkelijk te versieren. Versieringen in de vorm van een slinger met planten of fruit (oftewel festoenen of guirlandes) werden veel gebruikt. Vanaf 1565 wordt er naar deze stijl ook wel als Noordelijk Maniërisme verwezen. Het Maniërisme is de laatste fase van de Italiaanse Renaissance. De Renaissance heeft in Nederland tot 1630 geduurd, met een uitloop tot 1565.

De kern van de Renaissance-architectuur is de nadruk op harmonische verhoudingen en symmetrie. Schoonheid werd in die tijd gezien als een manier om het Goddelijke te benaderen, en men geloofde dat het beeld van wat het oog zag, door het netvlies zou gaan en in de ziel zou nestelen. Men geloofde ook dat schoonheid God manifesteerde, het was dus van belang om te weten hoe ware schoonheid er uit zag, en om ervoor te zorgen dat er constante blootstelling aan deze schoonheid zou zijn. De eigenschappen van Renaissance-architectuur of Klassieke Schoonheid zijn:

1. Geometrie of verhoudingen die in hele getallen kunnen worden uitgedrukt;
2. Heldere kleuren, veel licht;
3. Gladde afwerking, een onbeschadigde en perfecte staat.

Regio	Kenmerken
Amsterdam	Lokale kenmerken zijn de hoge smalle herenhuizen, het gebruik van trapgevels en decoratieve frontons boven de deuren en ramen waarbij de top in vergelijking met het profiel van de gevel veel sterker stijgt dan in de overige Renaissance-architectuur.
Luik	De stijl is een aanpassing van eerdere lokale methoden van houtskeletbouw, maar met steen in plaats van hout. Rechthoekige ramen met stenen omlijsting, deuropeningen met ronde bogen en soms versierde architraven, allemaal op muren van baksteen, zijn kenmerkend voor de stijl. Stenen kozijnen, raamstijlen en lagen, die in kleur contrasteren met de achtergrond van rode baksteen, creëren sterke patronen aan de buitenkant. Effen stenen vierkanten kunnen worden toegevoegd om het patroon te vullen. Waar kolommen zijn, meestal in arcades, zijn de kapitelen meestal heel eenvoudig. In grotere gebouwen kan het interieur gewelfde zalen omvatten, en de buitenkant "vierkante paviljoens met sierlijke dakspitsen, kruisvensters en kroonlijsten". Over het algemeen steekt de versiering op buitenmuren weinig uit, maar op daken kunnen er ornamenten in verschillende vormen uitsteken.
Maasland	De Maaslandse renaissance kan gezien worden als een variant van de klassieke Luikse renaissance, een bouwstijl die nauw aansloot bij de Italiaanse en Franse renaissance. De meeste bouwwerken die tot de stijl van de Maaslandse Renaissance gerekend worden, zijn gebouwd volgens traditionele bouwmethoden, waarbij vaak gebruikgemaakt wordt van speklagen, hardstenen raamomlijstingen, waterlijsten, hoge daken en geprononceerde daklijsten onder de dakrand vaak met gebeeldhouwde consoles. De gebruikte materialen zijn meest inheems: Naamse steen, baksteen en Limburgse mergel.

Materialen en bouwwijzen

In de richting van de Late Renaissance werd vooral kalksteen gebruikt, en het decoratie werd uitgevoerd in zandsteen. De constructie van de gebouwen werden nog bepaald door traditionele bouwwijze. Voor grote projecten waren er twee mogelijkheden voor de bouwwijze: evenwijdig aan de straat, met in het midden een iets uitstekende façade, of twee smalle panden voorzien van één gevel.

Voorbeelden Renaissance architectuur in Nederland

• Mauritshuis, Den Haag
• Pageshuis, Den Haag
• Stadhuis, Delft

Amsterdam

Zie: Lijst gebouwen in Amsterdamse Renaissance-stijl

Luik

• Grand Curtius
• Sint-Jacobskerk
• Kasteel Amstenrade

Maasland

• Sint-Jan-de-Doperkerk, Tongeren
• Jezuïetenklooster, Maastricht
• Halle al'Chair, Namen

De fases van de Renaissance architectuur

• Vroege Renaissance
• Hoge Renaissance
• Late Renaissance (Maniërisme)

Nederlandse architecten uit deze periode

• Hendrick de Keyser
• Cornelis Floris de Vriendt
• ???

Trefwoorden

•