1700 – 1810: Lodewijkstijlen

◄ HOME

◄ OVERZICHT BOUWSTIJLEN

Lodewijkstijlen is een verzamelnaam voor de stijlen die vernoemd zijn naar drie generaties van Franse Koningen: Lodewijk XIV (de Veertiende), Lodewijk XV (de Vijftiende) en Lodewijk XVI (de Zestiende). Ook deze stijlen worden toegerekend tot de stijlperiode van de Barok.

• 

Lodewijk XIV-stijl

• 

Lodewijk XIV, door Hyacinthe Rigaud in 1701

Ontstaan

Lodewijk XIV regeerde van 1643 tot 1715. Hij was een van de belangrijkste koningen in de geschiedenis van Frankrijk. Hij wilde een specifieke Franse kunst creëren, een voorbeeld hiervan is het Louvre.

Nederland: verspreiding en kenmerken

Tijdens de 18de eeuw overheerste in Amsterdam de Franse architectuur. In de Noordelijke Nederlanden en Engeland werd de Lodewijk XIV-stijl geïntroduceerd door architect Daniël Marot (1661 – 1752). Hij was de zoon van een Franse hofarchitect. Marot was als Fransman geboren, maar werd tot Hollander geneutraliseerd. Er is in Amsterdam slechts één gebouw (met zekerheid) aan hem toe te schrijven: het Van Brants-Rushofje aan de Nieuwe Keizersgracht 28-44.

De Lodewijk XIV-stijl in Nederland is te herkennen aan de Barokke vormentaal, in zware symmetrische krullen waarin met veelvoorkomend het acanthusblad als ornament wordt gebruikt. In de periode 1700 – 1740 werd de Lodewijk XIV-stijl in Amsterdam op zware en Classicistische wijze toegepast. Circa 1725 werden elementen van de Regencé-stijltoegepast, dit is een overgangsstijl tussen Lodewijk XIV en Lodewijk XV. Een kenmerk van deze stijl is dat ruimtes tussen randen en krullen worden opgevuld met ruit- en schubmotieven. In Amsterdam komen veel gevels in deze stijl voor. De periode hierna, van 1740 – 1770, is licht en zwierig. In Frankrijk werden de Lodewijkstijlen vooral toegepast op interieurarchitectuur en bleven de gevels nog redelijk classicistisch, maar in Amsterdam werd de typische ornamentwerk van de Lodewijkstijlen ook aan de gevels zichtbaar.

Materialen en bouwwijzen

De Lodewijk XIV-stijl heeft een aantal kenmerken:

• Reusachtige afmetingen, uitgestrekte zalen met hoge plafonds;
• Rijkelijk en alles wordt gemaakt van kostbaar materiaal;
• Decoratieve figuren geïnspireerd door de Grieks-Romeinse oudheid;
• Veel toegepast acanthusmotief;
• Machtig en indrukwekkend gevoel.

De gevel bevat grote schuifvensters, onderverdeeld in vele ruitjes. Een bepleisterde gevel met stucwerk komt vaak voor. De ornamentiek is groot en zwaar, en bevinden zich meestal voor bij portalen en daklijsten. Ornamentiek vertoont zich in verschillende vormen:

• Fruit- en bloemenslingers;
• Maskers en mascarons;
• Palmettes in bestraalde maskers;
• Lambrequins;
• Acanthus bladeren;
• Leeuwenkoppen, leeuwenpoten;
• Lelie;
• Schelpen;
• Laurier;
• Dolfijnen;
• Trofeeën;
• Diamantvormige achtergronden op meubels.

Voorbeelden Lodewijk XIV-stijl in Nederland

• Van Brants-Rushofje, Nieuwe Keizersgracht 28-44, Amsterdam

• Voormalige Hoge Raad (Huis Huguetan), Den Haag

De fases van de Lodewijk XIV-stijl

• Eerste periode (1643 – 1660): In de eerste periode, gestrekt over de eerste 17 jaar van zijn koningschap, werd de bouwstijl sterk beïnvloed door de vroegere stijl van Lodewijk XIII (de Achtste) en Italiaanse barok. Gedurende deze periode ontstond ook het Franse classicisme.
• Tweede periode (1660 – 1690): Tijdens de tweede periode die maar liefst 30 jaar duurde, werd de stijl klassieker en meer triomfantelijk. Dit uit zich in de bouw van het Kasteel van Versailles. De Lodewijkstijlen staan ook bekend om de interieurarchitectuur. Tot 1680 waren de meubelen gigantisch, versierd met een overvloed aan beeldhouwkunst en verguldsel.
• Derde periode (1690 – 1715): In de laatste periode werd Lodewijk XIV beïnvloed door de architect Jules Hardouin-Mansart en de ontwerper van zijn feesten en ceremonies, Jean Bérain. De derde periode van de Lodewijk XIV-stijl was lichter en vrijer van vorm, de smeedijzeren decoraties waren luchtiger in lijnen en er heerst een groter gebruik van arabeske, groteske en coquille-ontwerpen. Het interieurontwerp, met name de meubels, veranderde in de derde periode. Dankzij de ontwikkeling van inlegwerk werden de meubels versierd met verschillende kleuren en variërende houtsoorten. Pas halverwege de derde periode van de Lodewijk XIV-stijl werd deze stijl toegepast in Nederland.
• Régence (±1725): Deze overgangsstijl van de Lodewijk XIV-stijl naar laat de klassieke inspiratie los, die sinds de renaissance heerste. Het focust zich meer op de barok.

Nederlandse architecten uit deze periode

• Daniël Marot

Trefwoorden

• Acanthusmotief
• Barokstijl
• Hoge plafonds
• Grieks-Romeinse ornamentiek
• Vergulden

Lodewijk XV-stijl

• 

Ontstaan

Lodewijk XV, door Louis-Michel van Loo in 1763

Lodewijk XV regeerde van 1715 tot 1774. Hij was de achterkleinzoon van Lodewijk XIV. Lodewijk XV werd op vijfjarige leeftijd de jongste koning van Frankrijk.

Nederland: verspreiding en kenmerken

De Lodewijk XV-stijl werd in de Nederlanden toegepast in de periode van ± 1740 – 1770.

Materialen en bouwwijzen

De Lodewijk XV-stijl is een stijl die lijkt op de late barok, en sterk verwant is aan rococo. Deze stijlvorm gaat voornamelijk over de beschrijving van interieurarchitectuur, met name voor meubels. Terwijl de interieurs in de loop van de regering van Lodewijk XV rijkelijk werden versierd, werden de gevels geleidelijk eenvoudiger, minder versierd en meer klassiek. De gevels worden in evenwicht gehouden door rijen van ramen en kolommen. Op grote gebouwen hebben ze vaak grote arcades op straatniveau, en klassieke frontons of balustrades op de daklijn. Decoratieve kenmerken bevatten soms gebogen smeedijzeren balkons met golvende rocaille-ontwerpen, vergelijkbaar met het rocaille-versieringen in het interieur. Religieuze architectuur uit deze periode is ook sober en monumentaal.

De Lodewijk XV-stijl ontwikkelde zich vooral tussen 1723 en 1750. De Lodewijk XV-stijl werd als gedurfd beschouwd, dit was het resultaat van grote technische vooruitgangen. Door deze vooruitgangen is volledige beheersing van het materiaal mogelijk. Dit is voornamelijk te zien in de interieurarchitectuur: er werden bijvoorbeeld gebogen benen gebruikt voor de stoelen. De bewerking van materialen zoals steen, hout en metaal ondergingen veel ontwikkelingen. De Lodewijk XV-stijl heeft een aantal kenmerken:

• Speels en licht;
• Asymmetrisch;
• Gebogen lijnen;
• Uitbundige en krullerige versieringen;
• Toepassing van rocailles-ornamenten.

Het is voornamelijk een interieurkunst met stucwerkplafonds en wandbekleding. Het heeft vaak wat lichte, speelse decoratie. En er was een voorliefde voor pastelkleuren. De belangrijkste decoratie was de rocaille; een asymmetrische versiering in de vorm van een schelp. Je ziet de versiering bijvoorbeeld in geveltoppen of ingangspartijen.

Lodewijk XVI-stijl

Lodewijk XVI, door Antoine-François Callet in 1779

Ontstaan

Lodewijk XVI regeerde van 1774 tot 1789 en van 1789 tot 1792.

De Lodewijk XVI-stijl ontstond omdat er in Frankrijk weer belangstelling kwam voor de klassieke oudheid, net als tijdens het classicisme. Zuilen, pilasters, frontons en festoenen waren weer in zwang. De stijl was elegant, slank en symmetrisch. En was verwant aan de empirestijl.

Nederland: verspreiding en kenmerken

Vanaf ongeveer 1775 waaide de Lodewijk XVI-stijl over naar Nederland.