1800 – 1915: Neostijlen

◄ HOME

◄ OVERZICHT BOUWSTIJLEN

Ontstaan

Net als de belangstelling voor de klassieken ontstond er in de 19e eeuw belangstelling voor bouwstijlen uit de voorgaande eeuwen. Neostijlen is het overkoepelende woord voor het gebruik van elementen die een stijl weerspiegelen van een ander tijdperk. Neo is het Griekse woord voor 'nieuw', in deze context vergelijkbaar met 'heropleving'. Als we het bijvoorbeeld hebben over het neoclassicisme betekent dit dus heropleving van het classicisme. Het eclecticisme is het gevolg van het combineren van neostijlen. Neostijlen bepaalden in de 19e eeuw het gezicht van de architectuur, en tegelijkertijd waren de technische en maatschappelijke ontwikkelingen groot door de industriële revolutie. Architecten hadden echter weinig oog voor nieuwe mogelijkheden, zij hielden zich vast aan de maatverhoudingen en ornamentiek uit het verleden, architectuur werd namelijk beschouwd als iets wat tot stand kwam door vaststaande regels en klassieke ontwerpprincipes. Rond 1870 nam men aan dat voor elk gebouwtype een toepasselijke bijbehorende stijl was; voor overheidsgebouwen en openbare gebouwen werd de neoclassicisme gehanteerd, voor kerkgebouwen de neogotiek, voor villa's bouwstijlen uit eigen nationale en/of regionale traditie. Er ontstonden eigenzinnige en excentrieke gebouwen door gebouwen uit het Oosten te bestuderen. De fabrieken die naar aanleiding van de industriële revolutie uit de grond schoten werden door de ingenieurs op een hoog-technische wijze gebouwd.

Stijl	Periode	Neostijl	Periode heropleving
Classicisme		Neoclassicisme	1800 – 1900
Grec
Gotiek		Neogotiek	1830 – 1920
Renaissance		Neorenaissance	1870 – 1915

Neoclassicisme

Neogrec

Neogotiek

Eclecticisme

Neorenaissance

Neoclassicisme

Het neoclassicisme ontstond rond 1800. Het neoclassicisme nam het classicisme als voorbeeld. Het tempelfront was het belangrijkste motief. En je ziet veel pilasters (platte zuilen tegen de gevels). Dat zie je bijvoorbeeld goed bij Koninklijk Theater Carré in Amsterdam. Neo-Grec is een vorm van neoclassicisme. Een voorbeeld is de Winkel van Sinkel in Utrecht.

Neogrec (1815-1845)

Het neogrec is een vorm van neoclassicisme, een typische overgangsstijl van het late classicisme van de 18e eeuw naar de neostijlen van de 19e eeuw. De stijl werd gekenmerkt door klassieke vormen, uitgevoerd met zuilen, architraven en frontons. Ook de witgepleisterde interieurs zijn typerend voor deze stijl.

Neogotiek (1830-1920)

Rond 1830 ontstond een decoratieve en romantisch getinte neogotiek. Rond 1850 maakte deze plaats voor de (rationele) neogotiek van de bekende architect Pierre Cuypers. Hij nam de constructieprincipes van de middeleeuwse gotische kathedralen als uitgangspunt. Deze neogotiek werd toegepast op veel rooms-katholieke kerken die tussen 1860 en 1910 werden gebouwd. Bouwstijl die met name in de kerkbouw veel en langdurig is toegepast. Geïnspireerd op de middeleeuwse gotische voorbeelden met spitsbogen, boogfriezen, pinakels en drie- en vierpasvormen. De middeleeuwse, katholieke gotiek won in het begin van de 19e eeuw aan invloed omdat in de Franse tijd (1795-1813) de godsdienstvrijheid officieel werd ingevoerd. De katholieken konden nu hun schuilkerken vervangen door nieuwe kerken en kozen daarvoor bij voorkeur de gotische bouwstijl met de kenmerkende torenspits. Na ongeveer 1875 werd de samenhang tussen architectuur interieur en kerkaankleding sterker tot één concept.

Willem II-gotiek (1830-1860)

De door koning Willem II gepropageerde gotiek heeft als kenmerk de manier waarop de oorspronkelijk in metselwerk en natuursteen uitgevoerde constructies worden nagebootst in gips en pleisterwerk. Een belangrijk kenmerk ten opzichte van de latere neogotiek is dat gotische vormen decoratief werden toegepast en dat de gotische constructieve principes nog niet begrepen werden. De Willem II-gotiek kenmerkt zich ook door de verwerking van Engelse romantische invloeden.

Eclecticisme (1850-1880)

Bij het eclecticisme werden verschillende historische stijlen door elkaar heen gebruikt. Architecten kozen het beste van de verschillende oude stijlen voor hun gebouw. De architect Leliman introduceerde in 1860 de term ‘eklektisch’, afgeleid van het Griekse woord voor uitkiezen. De stijl werd gebruikt bij bijna alle soorten gebouwen. Zoals kantoren, kazernes, scholen en ziekenhuizen. Maar ook stations, hotels, warenhuizen en woningen. In het eclecticisme werden verschillende historische stijlen gecombineerd tot een nieuw geheel. De basis is hierbij doorgaans het neoclassicisme. Het is niet uitzonderlijk dat er ook nieuwe stijlen toe werden gevoegd, zoals chaletstijl of art-nouveau-elementen.

Neorenaissance (1870-1915)

Rond 1875 verscheen naast het neoclassicisme en de neogotiek een derde neostijl: de neorenaissance. Hierbij werd de architectuur uit het begin van de Gouden Eeuw (late renaissance) als voorbeeld genomen. Denk aan bakstenen gebouwen met trapgevels en speklagen. Veel voorkomende en lang toegepaste bouwstijl die in veel varianten voorkomt. De stijl grijpt terug op motieven van de renaissancebouwkunst en dan voornamelijk de Hollandse variant. Daartoe behoren onder andere de trapgevels, speklagen, de kenmerkende horizontale lijnen die de gevel in vlakken verdelen, blokken en kruiskozijnen. Ook invloeden uit de Franse bouwstijl van de Loirekastelen met rijke, natuurstenen gevels en indrukwekkende dakpartijen, of Italiaanse voorbeelden als zuilen en rondbogen.

Nederland: verspreiding en kenmerken

In Amsterdam bijvoorbeeld onderging de stad na ±1880 een grote economische opbloei, waardoor er weer veel werd gebouwd en verbouwd. Hierdoor werd ook aan de architectuur een nieuwe impuls gegeven. Vooral de neorenaissance was erg populair, een neostijl waarin de oud-Hollandse stijl van het begin van de 17e eeuw herleefde. Toevallig was dat niet, aangezien de periode als een tweede Gouden Eeuw werd ervaren. Vooral veel openbare gebouwen zijn in deze periode gebouwd.

Trefwoorden

• Villa Augustus, Dordrecht
• Vredespaleis, Den Haag
• Stadhuis Rotterdam
• Hotel des Indes, Den Haag
• Winkel van Sinkel, Utrecht
• Koninklijk Theater Carré, Amsterdam
• DePetrus, Vught
• Rijksmuseum, Amsterdam
• Nicolaasbasiliek, Amsterdam
• Station Delft
• Oude Bibliotheek TU Delft

Uitgebreid overzicht alle Neostijlen (internationaal)

Oorsprong	Neostijl	Omschrijving
Neostijlen die gemixt zijn	Eclecticisme	Bewuste samenkomst van uiteenlopende historische stijlen
	Historicisme of Historisme	Gemengde heroplevingen die verschillende oudere stijlen kunnen omvatten, gecombineerd met nieuwe elementen
	Indo-Saraceense architectuur	Heropleving van Indiase architectuur en islamitische architectuur
	Mediterrane Revival-architectuur	Heropleving van de Italiaanse renaissancearchitectuur en Spaanse barokke architectuur
	Nieuwe Classicisme	Overkoepelende term voor moderne architectuur volgens premodernistische principes
	Architectuur uit de Russische Revival	Algemene term voor een aantal verschillende stromingen binnen de Russische architectuur die ontstonden in het tweede kwart van de 19e eeuw
	Traditionalistische School	Heropleving van verschillende regionale traditionele stijlen
	Lokale architectuur	Overkoepelende term voor regionale architectuurtradities die door de tijdperken heen zijn voortgezet, ook gebruikt en geciteerd in revivalarchitectuur
Neostijlen op basis van de Oudheden	Egyptische Revival	Oud-Egyptisch
	Myceense Revival	Myceens
	Renaissance	Vroege opleving Klassieke Oudheid
	Neoclassicisme	Latere heropleving Klassieke Oudheid: Palladianisme Lodewijk XVI-stijl Federale architectuur Jeffersoniaan Empire-stijl Regency-architectuur Beaux-Arts (ook in de City Beautiful-beweging) Russisch neoclassicisme
	Griekse Revival-architectuur
	Neo-Grec	Heroplevingen van Oud-Griekse architectuur
Neostijlen op basis van de Middeleeuwen	Neo-Byzantijns	Heropleving van de Byzantijnse architectuur: Bristol-Byzantijns Russich-Byzantijns Roemeense heropleving Servo-Byzantijnse heropleving
	Neoromaans	Heropleving van de Romaanse architectuur: Romaanse Revival-architectuur in het Verenigd Koninkrijk Richardsoniaanse Romaanse stijl
	Neogotiek	Heropleving van de gotische architectuur: Timmerman-gotiek Collegiale gotiek Hoog-Victoriaanse gotiek Architectuur in Schotse baronstijl Neo-Manueline
	Neomoors	Heropleving van Moorse architectuur: Neo-Mudejar
	Neotudor	Heropleving van Tudorstijl: Zwart-wit Revival-architectuur
Neostijlen op basis van de Renaissance	Italianiserende architectuur
	Architectuur in Palazzo-stijl	Heropleving gebaseerd op het Italiaanse Palazzo
	Mediterrane Revival-architectuur	Heropleving van de Italiaanse renaissance-architectuur en Spaanse renaissance-architectuur
	Palladiaanse Revival-architectuur	Heropleving van Palladianisme
	Châteauesque	Heropleving van Franse renaissance-architectuur
	Jacobethan	Heropleving van Jacobijnse architectuur en Elizabethaanse architectuur
	Stile Umbertino	Heropleving van Italiaanse renaissance-architectuur
Neostijlen op basis van de Barok	Dutch Revival-architectuur	Heropleving van Nederlandse barokke architectuur
	Spaanse Revival-architectuur	Heropleving van Spaanse barokke architectuur
	Edwardiaanse barokke architectuur	Heropleving van Barok, uitgevoerd in Edwardiaanse stijl
	Stalinistische barok	Heropleving van Barok, uitgevoerd met Russische invloeden in de tijd van Stalin
	Engelse barok	Heropleving van Barok, uitgevoerd met Engelse invloeden
	California Churrigueresque	Heropleving van Churrigueresque en Mexicaanse barok
Overige neostijlen	Neo Art Deco	Heropleving van de Art Deco-architectuur
	Cape Cod Revival	Heropleving van Cape Cod
	Dutch Colonial Revival-architectuur	Heropleving van de Nederlandse koloniale architectuur
	Georgische Revival-architectuur	Heropleving van Georgische architectuur
	Colonial Revival-architectuur	Heropleving van de Amerikaanse koloniale architectuur
	Maya Revival-architectuur	Heropleving van Maya-architectuur
	Architectuur in Pueblo Revival-stijl	Heropleving van de traditionele architectuur van Pueblo
	Spaanse koloniale heroplevingsarchitectuur	Heropleving van de Spaanse koloniale architectuur
	Mission Revival Style-architectuur	Heropleving van de architectuur van de missies in Californië
	Territoriale Revival-architectuur	Heropleving van territoriale architectuur